Οι φακές είναι από τα πιο διαδεδομένα κι αγαπημένα όσπρια σε παγκόσμιο επίπεδο. Συναντώνται σε ποικιλία χρωμάτων και μεγεθών με ή χωρίς τον φλοιό τους, ολόκληρες ή διασπασμένες.
Οι χώρες με τη μεγαλύτερη παραγωγή φακής είναι η Αμερική και ο Καναδάς. Στην Ελλάδα καλλιεργούνται σε πολλές περιοχές, όπως η Λάρισα, η Κοζάνη, τα Φάρσαλα και η Εγκλουβή της Λευκάδας.
Ο κύριος τρόπος μαγειρέματος της φακής είναι κυρίως σαν σούπα, αλλά και ως σαλάτα ή γαρνιτούρα σε διάφορα πιάτα.
Ιδιότητες
Οι φακές, είναι πλούσιες σε φυτικές ίνες, τόσο διαλυτές όσο και αδιάλυτες, οι οποίες βοηθούν στη μείωση της χοληστερόλης και στην πρόληψη της δυσκοιλιότητας.
Επιπρόσθετα, συμβάλλουν στην υγεία της καρδιάς όχι μόνο λόγω των φυτικών ινών, αλλά και λόγω των σημαντικών ποσοτήτων φυλλικού οξέος και μαγνησίου που περιέχουν.
Εκτός από τις ευεργετικές τους ιδιότητες στο πεπτικό σύστημα και στην καρδιά, είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τη διαχείριση διαταραχών του σακχάρου, καθώς εμποδίζουν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα να αυξηθούν με ταχύ ρυθμό μετά από ένα γεύμα.
Ακόμη, αποτελούν πολύ καλή πηγή πρωτεϊνών και έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε σίδηρο, ο οποίος δεν απορροφάται όμως εύκολα από τον οργανισμό.
Για να αυξηθεί η απορρόφηση του σιδήρου, συνιστάται η κατανάλωση μιας πηγής βιταμίνης C μαζί με τις φακές, όπως σάλτσα ντομάτας, πιπεριές, ή χυμός λεμονιού. Αντίθετα ο συνδυασμός της φακής με πηγές ασβεστίου, όπως το τυρί, μειώνει την απορρόφηση του σιδήρου.
Για την ιστορία
Οι φακές είναι από τα πρώτα όσπρια που καλλιέργησε ο άνθρωπος, σχεδόν συγχρόνως με το κριθάρι και το σιτάρι.
Οι αρχαιολογικές αναφορές τοποθετούν χρονολογικά τη φακή στην παλαιολιθική και μεσολιθική εποχή, στην περιοχή της Συρίας και της Ιεριχούς της Παλαιστίνης. Αργότερα, εντοπίζεται και σε περιοχές της Μικράς Ασίας.
Κατά τη νεολιθική εποχή η φακή καλλιεργείται σε περιοχές της Ελλάδας (ευρήματα λιμναίου οικισμού Καστοριάς), και της Βουλγαρίας, ενώ κατά την εποχή του χαλκού διαδόθηκε ευρέως σε περιοχές της Μεσογείου.
Σε αρχαία συγγράμματα στην Κύπρο υπάρχει μια ενδιαφέρουσα διαφορά μεταξύ των λέξεων φακός και φακή. Ο φακός δήλωνε το φυτό, ενώ η φακή αναφερόταν στο έδεσμα. Στους βυζαντινούς χρόνους ο φακός σήμαινε ψημένη φακή, ενώ ο όρος φακή απέδιδε την έννοια του ακατέργαστου όσπριου από τον αγρό.
Στην Αθήνα των κλασσικών χρόνων, η φτηνή αλλά πολύ δυναμωτική φακή(“φακός ἐσθιόμενος”), χόρταινε σχεδόν καθημερινά τους χειρώνακτες και τα φτωχά βαλάντια, που την κατανάλωναν ως σούπα (συνδυασμένη με διάφορα καρυκεύματα και με βολβούς), αλλά και για να φτιάξουν ψωμί.
Και στη σύγχρονη ιστορία οι φακές καθιερώθηκαν ως «φαγητό των φτωχών». Σταδιακά όμως διαπιστώθηκε ότι μόνο «φτωχά» δεν είναι για την υγεία, τα οφέλη που προκύπτουν από την κατανάλωσή τους, καθώς αποτελούν τρόφιμο με υψηλή διατροφική αξία.
Ιστορίες, παροιμίες και γνωμικά με φακές
– Στην αρχαία Αθήνα δεν υπήρχε πιο φθηνό φαγητό από μία σούπα με φακές.
Όποιος έτρωγε φακές σήμαινε ότι βρισκόταν σε κατάσταση απόλυτης ανέχειας. Μία μέρα ο κυνικός φιλόσοφος Διογένης έτρωγε ένα πιάτο φακές καθισμένος στο κατώφλι ενός σπιτιού, όταν πέρασε ένα απεσταλμένος του άρχοντα και του είπε:
«Διογένη, Αν μάθαινες να μην είσαι ανυπότακτος κι αν κολάκευες λιγάκι τον άρχοντα, δε θα ήσουν αναγκασμένος να τρως συνέχεια φακές.»
Ο Διογένης σταμάτησε να τρώει και του είπε: «Φουκαρά αδελφέ μου! Αν μάθαινες να τρως λίγες φακές, δεν θα ήσουν αναγκασμένος να υπακούς και να κολακεύεις συνεχώς τον άρχοντα.»
-Η Ξανθίππη(σύζυγος του φιλοσόφου Σωκράτη), πάντα διαμαρτύρονταν για τις φακές κι έλεγε ότι ήταν τόσο λίγες που κυνηγούσαν η μία την άλλη στο τσουκάλι.
-Από τη Γένεση (Παλαιά Διαθήκη) γνωρίζουμε την ιστορία του Ησαύ (γιος του Ισαάκ), που πούλησε στον αδελφό του Ιακώβ τα πρωτοτόκια του «αντί πινακίου φακής».
Όταν μια μέρα ο Ησαύ επέστρεψε στο σπίτι κατάκοπος, ζήτησε από τον Ιακώβ να του δώσει λίγο από το φαΐ (φακή) που μαγείρευε. Ο Ιακώβ τότε του ζήτησε ως ανταμοιβή να του δώσει τα πρωτοτόκια (νομικά δικαιώματα κληρονομιάς των πρωτότοκων γιων της εποχής). Ο Ησαύ αισθανόμενος την μεγάλη εξάντληση δέχθηκε.
Η παροιμιώδης έκφραση «αντί πινακίου φακής», έχει επικρατήσει όταν θέλουμε να αναφερθούμε στην παραχώρηση πολύτιμου αγαθού με ευτελές αντάλλαγμα.
– Στην Ιταλία τη μέρα της Πρωτοχρονιάς, τρώνε φακές με χοιρινό λουκάνικο για τύχη και ευημερία. Σύμφωνα με την παράδοση , οι στρογγυλές φακές μοιάζουν με χρυσά κέρματα, ενώ το χοιρινό θεωρείται γενικά από τους Ιταλούς τυχερό φαγητό.
– «Ζει με το φακόσπυρο» :Λέγεται για κάποιον που ζει πολύ φτωχικά.
– «Ο καλόγερος είπε το ψάρι φακή και το ’φαγε Σαρακοστή», όταν ενεργούμε κατά πως μας συμφέρει.
– «Η φακή με το κρεμμύδι κι ο χορός με το παιχνίδι», ένας συνδυασμός για να είναι πετύχει, πρέπει να είναι ταιριαστός, όπως ταιριάζει ο χορός με το παιχνίδι και η φακή με το κρεμμύδι.
– «Παλικάρι της φακής», λέγεται για τους ψευτοπαλληκαράδες, τους θρασύδειλους. Η προέλευση της φράσης οφείλεται στο ότι τα πραγματικά παλικάρια τρέφονται με κρέας, όχι με όσπρια.
– «Θα φάει/έφαγε η φακή το λάδι», όταν τα έξοδα ξεπεράσουν τα έσοδα.
– «Τρώει τη φακή με το πιρούνι», για κάποιον που έχει ατυχήσει οικονομικά.
– «Βρήκε η φακή τ αγγείο της», παροιμία παρόμοια με τον τέντζερη που βρήκε το καπάκι.
– «Ήφαε η φακή το λάδι κι εκατάπιε ντο και πάει», για μια υπόθεση που έχει τελειώσει οριστικά.
– «Φακόν κόπτεις’’ ή ‘‘φακού γωνία κρατείς» , προσδιόριζε στην αρχαιότητα μια υπόθεση που ήταν αδύνατον να συμβεί.